Propriocepcja – co to jest? Objawy i przyczyny zaburzeń czucia głębokiego

W dzisiejszym artykule tematem jest propriocepcja, inaczej określana jako czucie głębokie. Przybliżę czym jest i jaką rolę pełni w naszym organizmie. Poznacie także jakie jest jej zadanie w naszym codziennym funkcjonowaniu oraz jakie mogą być jej zaburzenia.

Propriocepcja – co to jest?

Propriocepcja inaczej zwana czuciem głębokim jest zmysłem, który umożliwia nam czucie ciała w przestrzeni. Dzięki niej zdajemy sobie sprawę m.in. z tego w jakim położeniu są nasze kończyny. Ten zmysł pozwala nam dostosować nasz organizm do warunków jakie stwarzają nam czynniki zewnętrzne. Przykładowo dzięki niemu dostosowujemy położenie ciała do podłoża po którym się poruszamy i jesteśmy w stanie to umiejętnie skoordynować.

Receptory czucia głębokiego znajdują się w skórze, w stawach oraz w mięśniach. Informacja z tych receptorów przebiega poprzez wzrok i układ przedsionkowy do ośrodkowego układu nerwowego i tam informacja jest przetwarzana. Gdy mózg odbierze i przetworzy informacje zostaje wywołana reakcja mięśniowa. Objawy zaburzenia czucia głębokiego to nieprawidłowości stabilizacji, wizualizacji oraz systemu przedsionkowego, które ściśle odpowiadają za równowagę i idąc dalej koordynację ruchową.

Jeśli powyższe elementy są zaburzone to niestety u osób po 50 roku życia i starszych występuje większe prawdopodobieństwo powstawania niechcianych urazów i częściej dochodzi do niekontrolowanych upadków.

Rola propriocepcji w organizmie

Czucie proprioceptywne, określane również propriocepcją lub czuciem głębokim to bardzo ważna ruchowa część układu nerwowego ludzkiego organizmu. Zadaniem propriocepcji jest odbiór bodźca, informacji ze środowiska oraz skoordynowanie reakcji motorycznej na dany bodziec, jest nim na przykład pobudzenie kończyny do ruchu lub napięcie, a także rozluźnienie określonych tkanek. Sprawność układu proprioceptywnego jest kluczowa, aby organizm działał prawidłowo.

Dzięki czuciu głębokiemu możemy określić, nie korzystając z narządu wzroku, położenie naszego ciała, jego segmentów oraz gdzie znajdują się nasze kończyny, stawy, a także jak napięte lub rozciągnięte są poszczególne mięśnie w naszym ciele. Receptory regulują siłę z jaką dochodzi do skurczu mięśnia, zależnie od różnych obciążeń. Adaptujemy się do środowiska i do sytuacji które może napotkać nasz organizm, takich jak zmiana podłoża, jego nachylenie czy wysokość.

Podział czucia głębokiego

Czucie proprioceptywne możemy podzielić na dwie składowe – na czucie świadome i czucie nieświadome. Pierwsza składowa świadoma obejmuje odczuwanie ruchu czynnego, czyli tak zwane czucie pozycji stawu, odczuwanie ruchu biernego inaczej zwana kinestezją oraz odczuwanie nacisku i rozciągania. Druga składowa nieświadoma obejmuje stabilizacje stawu, odczuwanie postawy organizmu oraz jego położenie w przestrzeni.

Receptory czucia głębokiego

Układ czucia proprioceptywnego jest położony głęboko pod skórą. Skóra jest miejscem czucia zmysłowego, powierzchownego, a właśnie pod tą warstwą znajdują się proprioreceptory. Proprioreceptory to receptory dające informację odnośnie położenia ciała, tułowia, głowy, kończyn względem siebie. W ludzkim organizmie znajdują się receptory, które mogą być pobudzone poprzez pracę dynamiczną lub statyczną mięśni. Rodzajem bodźca pobudzającego te receptory może być nacisk na powierzchnie stawowe, skurcz lub rozluźnienie mięśni, ścięgien i więzadeł.

Receptory czucia głębokiego są zlokalizowane w różnych tkankach naszego organizmu. Znajdziemy je między innymi w stawach, w mięśniach oraz w skórze a dokładniej w torebce stawowej, w ścięgnach, więzadłach, w mięśniach szkieletowych oraz na powierzchniach stawowych.

Najbardziej istotnymi receptorami czucia głębokiego są wrzecionka nerwowomięśniowe, wrzecionka nerwowo-ścięgniste, ciałka blaszkowate inaczej Paciniego oraz wolne zakończenia nerwowe.

Wrzecionko nerwowo-mięśniowe znajduje się w każdym mięśniu szkieletowym i jest odpowiedzialne za regulacje napięcia mięśnia i jego skurcz.

Wrzecionko nerwowo-ścięgniste znajduje się w ścięgnach mięśni szkieletowych, więzadłach oraz torebce stawowej i odpowiada za czucie ruchu czynnego i ruchu biernego oraz za powolne rozciąganie tkanki.

Ciałka blaszkowate znajdują się w skórze, a dokładniej w tkance łącznej podskórnej i odpowiadają za czucie ucisku.

Ostatnie z receptorów czucia głębokiego, czyli wolne zakończenia nerwowe znajdują się w tkance podskórnej i odbierają bodźce bólowe, termiczne i dotykowe.

Propriocepcja – mechanizmy zaburzające

Jednym z głównych zaburzeń wpływających na propriocepcje jest brak jakiejkolwiek aktywności fizycznej. W dzisiejszych czasach ludzie unikają wysiłku fizycznego, prowadzą siedzący tryb życia, czy w pracy przed komputerem, czy w domu oglądając telewizję, przemieszczają się samochodami zamiast korzystać z prostej, nic nie kosztującej lokomocji jaką jest spacer.

Wśród społeczeństwa można zaobserwować większy poziom nadwagi i otyłości zarówno u osób starszych, ale również coraz częściej u młodszych oraz u dzieci. Jest to dużym zagrożeniem, gdyż znikomy poziom aktywności fizycznej prowadzi do upośledzenia przekazywania informacji proprioceptywnej, a co za tym idzie do nieprawidłowości kontroli nerwowo-mięśniowej.

Zaburzenia kontroli nerwowo-mięśniowej mogą prowadzić do zaburzeń równowagi, koordynacji oraz stabilizacji, co rzutuje negatywnie na stabilność w stawach oraz stabilność postury organizmu. Konsekwencją unikania aktywności zwłaszcza u osób starszych są częstsze upadki, złamania oraz urazy układu mięśniowo-szkieletowego.

Trening proprioceptywny, a prewencja upadków u osób starszych

Upadki z następstwem urazów u osób starszych są częstym zjawiskiem. Dzieje się tak dlatego, gdyż sprawność u takich osób jest obniżona na skutek zmian inwolucyjnych. Na starsze lata pogorsza się również czucie głębokie, co prowadzi do zwiększenia ryzyka upadku, czy złamania. W takim przypadku istotne jest podejmowanie aktywności fizycznej oraz treningu nastawionego na poprawę równowagi, siły, wytrzymałości.

Wiedząc, że obniżony poziom czucia głębokiego wpływa negatywnie na zdrowie seniorów możemy stwierdzić, że trening proprioceptywny lub inny podnoszący parametry czucia głębokiego, jest jak najbardziej wskazany u osób starszych i u innych osób w grupie podwyższonego ryzyka.

Jeśli podejrzewasz u siebie problemy z równowagą, koordynacją lub osoby bliskie w Twoim otoczeniu posiadają ten problem, niezwłocznie zgłoś się do nas po pomoc, dopasujemy aktywność fizyczną pod Twoje możliwości i możliwości Twoich starszych bliskich!

Pozdrawiam,
Mgr Fizjoterapii
Monika Rejnsz