Wady kolan u dzieci – koślawość i szpotawość

Wady kolan to jedne z najczęściej występujących problemów ortopedycznych u dzieci. Należą do nich przede wszystkim kolana koślawe (koślawość kolan) oraz kolana szpotawe (szpotawość kolan). W większości przypadków kolana koślawe lub szpotawe pojawiają się u dzieci jako fizjologiczny etap przejściowy i samoistnie ustępują z wiekiem. W niektórych sytuacjach będzie potrzebna interwencja medyczna, szczególnie gdy wada kolan nie ustępuje lub nasila się z czasem, co może prowadzić do bólu i ograniczenia funkcji motorycznych. W niniejszym artykule przybliżamy oba rodzaje wad kolan oraz metody ich diagnozy i leczenia.

Fizjologiczna koślawość kolan

Koślawość kolan, określana też jako kolana koślawe, polega na tym, że stawy kolanowe „kierują się” do wewnątrz, co sprawia, że nogi tworzą obraz litery „X”. Kolano koślawe jest zjawiskiem często występującym u dzieci w wieku od 2 do 6 lat jako etap fizjologicznej koślawości, a następnie samoistnie ustępuje w okresie dorastania, zazwyczaj do 6-8 roku życia. Dziecko z koślawymi kolanami podczas stania na baczność może mieć trudność ze złączeniem razem kostek do siebie, podczas jednoczesnego stykania się kolan. Taka przerwa między kostkami przyśrodkowymi prawidłowo nie powinna przekraczać 5-6 cm.

Fizjologiczna szpotawość kolan

Szpotawość kolan, inaczej zwana kolanami szpotawymi, to stan, w którym nogi dziecka układają się w kształt litery „O”. Taka postawa jest najbardziej widoczna, gdy dziecko stoi ze złączonymi kostkami przyśrodkowymi — kolana nie dotykają się wyginając się w łuk, co jest wyraźną oznaką szpotawości. Fizjologiczna szpotawość kolan jest częsta u małych dzieci, zwłaszcza u noworodków i niemowląt, i stanowi część normalnego etapu rozwoju. Zwykle zanika samoistnie w wieku 2–3 lat.

Przyczyny koślawości kolan u dzieci

Choć fizjologiczna koślawość kolan zazwyczaj ustępuje samoistnie, w niektórych przypadkach może utrzymywać się dłużej lub pogłębiać. Koślawość kolan u dzieci może mieć różne przyczyny, zarówno wrodzone, jak i nabyte. Do głównych czynników ryzyka należą:

• Wady wrodzone – genetyczne predyspozycje mogą wpływać na rozwój układu kostno-mięśniowego;
• Niedobory witamin i minerałów – zwłaszcza niedobór witaminy D i wapnia, które wpływają na zdrowie kości;
• Otyłość – nadmierna waga ciała może obciążać stawy kolanowe, przyczyniając się do deformacji kolan;
• Zaburzenie równowagi mięśniowej – rozciągnięcie mięśni przywodzicieli ud i skrócenie odwodzicieli ud;
• Przebyte urazy okolicy stawów kolanowych.

Objawy koślawości kolan u dziecka

Charakterystycznym objawem koślawości kolan jest zbieganie się kolan ku sobie, podczas gdy kostki nóg pozostają oddalone. Dzieci z tą wadą mogą mieć trudności z chodzeniem, a także skarżyć się na bóle nóg, zwłaszcza w okolicy kolan i stawów biodrowych. Ponadto koślawość kolan może wpływać na postawę ciała, prowadząc do większego ryzyka innych wad postawy, jak np. pogłębienie krzywizn kręgosłupa.

Leczenie koślawości kolan

Celem postępowania leczniczego jest działanie przeciwbólowe, rozluźnienie tkanek przykurczonych i wzmocnienie rozciągniętych oraz uzyskania prawidłowej stabilności stawu i obciążenia kończyn dolnych.

Ćwiczenia na koślawe kolana

Ćwiczenia mają za zadanie poprawę biomechaniki ruchu stawu kolanowego. Celem ćwiczeń jest wzmocnienie mięśni przyśrodkowych ud i pośladków oraz poprawa stabilizacji kolan. W niektórych przypadkach konieczne jest wdrożenie specjalnych wkładek ortopedycznych, które pomagają skorygować postawę kolan podczas chodzenia.

Przyczyny szpotawości kolan u dzieci

Podobnie jak w przypadku koślawości, szpotawość kolan może mieć zarówno przyczyny fizjologiczne, jak i nabyte. Fizjologiczna szpotawość zazwyczaj ustępuje samoistnie, jednak jej przedłużone występowanie może być spowodowane przez:

• Niedobory żywieniowe – niedobór witaminy D może prowadzić do osłabienia kości i deformacji szkieletu;
• Dysplazje kostne – niektóre choroby genetyczne mogą wpływać na rozwój kości;
• Choroby metaboliczne – zaburzenia metaboliczne, takie jak krzywica, mogą przyczyniać się do powstawania szpotawości kolan;
• Otyłość – podobnie jak w przypadku koślawości, nadwaga może przyczyniać się do pogłębiania się deformacji kolan;
• Zbyt szybkie rozpoczęcie chodu przez dziecko;
• Zaburzenie równowagi mięśniowej – osłabienie mięśni odwodzicieli uda i skrócenie przywodzicieli uda.

Objawy szpotawości kolan

Szpotawość kolan objawia się odchyleniem kolan na zewnątrz, co sprawia, że nogi układają się w kształt litery „O”. Dzieci z tą wadą mogą doświadczać bólu kolan, zwłaszcza podczas aktywności fizycznej. Często widoczna jest też zmiana w sposobie chodzenia — dzieci mogą mieć tendencję do chodzenia z nogami szeroko rozstawionymi, co wpływa na ich równowagę i koordynację ruchową.

Leczenie szpotawości kolan

W przypadku fizjologicznej szpotawości kolan u dzieci, zaleca się obserwację rozwoju dziecka, ponieważ wada ta często ustępuje samoistnie. W przypadkach patologicznej szpotawości konieczne jest jednak wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Ćwiczenia na kolana szpotawe

Ćwiczenia mają na celu zbalansowanie napięcia mięśni nóg aby skorygować wadę oraz poprawę stabilizacji stawów kolanowych. W bardziej zaawansowanych przypadkach, podobnie jak w przypadku koślawości kolan, może być konieczne zastosowanie wkładek ortopedycznych.

Koślawość i szpotawość kolan to wady postawy, które są często diagnozowane u dzieci i mogą budzić niepokój rodziców. W większości przypadków te deformacje są fizjologiczne i ustępują samoistnie w miarę wzrostu dziecka. Niemniej jednak, przedłużające się objawy mogą wymagać konsultacji z lekarzem ortopedą lub fizjoterapeutą, aby wdrożyć odpowiednie leczenie lub rehabilitację kolan. Dbałość o odpowiednią postawę dziecka, regularne badania kontrolne oraz zdrowa dieta bogata w witaminy i minerały mogą przyczynić się do prawidłowego rozwoju układu kostno-mięśniowego i zapobiec trwałym wadom kolan.

Czym zajmuje się specjalista od kolan

Praca fizjoterapeuty z pacjentami, którzy mają wady kolan, jest kluczowym elementem procesu leczenia i korekcji wad postawy. Specjalista nie tylko diagnozuje problem podczas konsultacji fizjoterapeutycznych, ale również prowadzi kompleksową terapię, której celem jest poprawa funkcji kończyn dolnych, wzmocnienie odpowiednich grup mięśniowych i zmniejszenie dolegliwości bólowych.

Ocena postawy i diagnoza funkcjonalna

Fizjoterapeuta rozpoczyna pracę od dokładnej oceny pacjenta. Obejmuje to:

• Analizę postawy ciała – specjalista ocenia, jak pacjent stoi, chodzi, w jaki sposób układają się jego kolana, biodra i stopy. Ważne jest także sprawdzenie, czy występują asymetrie w ustawieniu całego ciała, a nie tylko stawów kolanowych.

• Testy funkcjonalne – fizjoterapeuta może przeprowadzić szereg testów, które ocenią zakres ruchu w stawach, siłę mięśniową oraz stabilność kolan. Często są to testy, które identyfikują przyczyny koślawości lub szpotawości, takie jak osłabienie lub napięcie określonych grup mięśniowych.

• Badanie chodu – dokładna analiza chodu pozwala ocenić, jak pacjent obciąża stawy kolanowe i w jaki sposób porusza się podczas codziennych czynności.

Indywidualny plan terapii

Na podstawie dokładnej diagnozy fizjoterapeuta opracowuje indywidualny plan leczenia, który jest dostosowany do specyficznych potrzeb pacjenta. Terapia zwykle obejmuje:

• Ćwiczenia korekcyjne – ich celem jest wzmocnienie osłabionych mięśni, rozciągnięcie napiętych struktur oraz poprawa stabilizacji kolan. Ćwiczenia te są podstawą pracy z wadami kolan, ponieważ mogą poprawić biomechanikę ruchu i zapobiegać dalszemu pogłębianiu się deformacji.

• Elementy terapii manualnej – fizjoterapeuta może stosować masaż tkanek głębokich, mobilizacje stawów lub techniki powięziowe, aby rozluźnić napięte mięśnie i tkanki oraz zwiększyć ruchomość w stawach.

• Korekcja wzorców ruchowych – pacjent uczy się, jak prawidłowo wykonywać codzienne czynności, aby nie pogłębiać wady, np. jak poprawnie chodzić czy wykonywać przysiady. Często zmiana nawyków ruchowych jest kluczowa w procesie rehabilitacji.

• Terapia z użyciem ortez lub taśm – w niektórych przypadkach fizjoterapeuta może zalecić stosowanie ortez, wkładek ortopedycznych lub kinesiotapingu, aby poprawić ustawienie kolan i odciążyć stawy.

Pierwsza wizyta składa się z wywiadu medycznego, w którym pacjent opisuje swoje dolegliwości, ich nasilenie, czas trwania oraz historię leczenia, jak i dokładnej oceny postawy, zakresu ruchu i stabilizacji kolan oraz ustalenia wraz z pacjentem celów bliższych i długoterminowych terapii. Kolejne wizyty zazwyczaj koncentrują się na wykonywaniu ćwiczeń oraz stosowaniu technik manualnych.

Wizyty mogą również obejmować m.in. masaż w celu rozluźnienia napiętych struktur czy instruktaż dotyczący ćwiczeń do wykonywania w domu. Częstotliwość spotkań z fizjoterapeutą zależy od stopnia zaawansowania wady i postępu w leczeniu. Zazwyczaj pacjenci z wadami kolan przychodzą na sesje 1 raz w tygodniu, zwłaszcza na początku terapii. Po osiągnięciu pewnych postępów wizyty mogą być rzadsze (np. raz na dwa tygodnie), ale pacjent kontynuuje regularne ćwiczenia w domu.

Jakie efekty przynoszą ćwiczenia i masaż przy wadach kolan

Odpowiednio dobrane ćwiczenia poprawiają stabilizację kolan i biomechanikę kończyn dolnych oraz wzmacniają siłę mięśniową nóg. Wykonywane masaże oraz rozciągania zwiększają elastyczność tkanek, rozluźniając mięśnie i poprawiając krążenie. Efektem fizjoterapii jest redukcja dolegliwości bólowych oraz korekcja wady postawy.

W przypadku jakiegokolwiek niepokoju zalecany konsultację z naszymi doświadczonymi fizjoterapeutami pediatrycznymi. Nasi specjaliści dokładnie ocenią stan kolan jak i całych kończyn dolnych oraz zaproponują odpowiednią terapię lub działania profilaktyczne, które wspomogą prawidłowy rozwój i funkcjonowanie stawów kolanowych dziecka.

Pozdrawiam,
Fizjoterapeuta pediatryczny
Joanna Swatowska