Endoproteza stawu kolanowego – czym jest, wskazania i rehabilitacja

Staw kolanowy, czyli największy i jeden z najbardziej złożonych stawów w ludzkim ciele. Stanowi połączenie pomiędzy stopą, czyli strukturą, która jako pierwsza ma kontakt z siłami działającymi na całe ciało w trakcie chodu, a stawem biodrowym, który łączy tułów z kończyną dolną. Odgrywa kluczową rolę w codziennym funkcjonowaniu, umożliwiając wykonywanie takich czynności, jak chodzenie, bieganie czy skakanie. Jego złożona budowa zapewnia mu stabilność, elastyczność i amortyzację. Mimo to, ze względu na swoją specyficzną funkcję i narażenie na znaczne obciążenia, staw kolanowy podatny jest na różnego rodzaju urazy i schorzenia, które w późniejszym czasie mogą stanowić wskazanie do zabiegu wstawienia endoprotezy stawu kolanowego, czyli sztucznego stawu.

Anatomia i mechanika stawu kolanowego

Staw kolanowy łączy kość udową z kością piszczelową oraz rzepką. Wewnątrz stawu znajdują się takie struktury, jak łąkotki, w tym łąkotka przyśrodkowa oraz boczna, które działają jak amortyzatory. Chronią kości przed tarciem, uszkodzeniami i nadmiernym działaniem sił zewnętrznych. Łąkotka przyśrodkowa przyczepia się rogiem przednim ku przodowi od wyniosłości kości piszczelowej, rogiem tylnym poza tą wyniosłość. Na obwodzie zrasta się z torebką stawową i więzadłem pobocznym przyśrodkowym.

Staw kolanowy otoczony jest przez torebkę stawową, wypełnioną mazią. Torebka ma wiele uchyłków, z których największy, zwany uchyłkiem nadrzepkowym, ma postać odwróconej do góry kieszonki. Maź stawowa zmniejsza tarcie i umożliwia płynniejsze ruchy. Ważną rolę stabilizacyjną odgrywają więzadła, takie jak: więzadło krzyżowe przednie (ACL), więzadło krzyżowe tylne (PCL), więzadło poboczne piszczelowe (MCL), więzadło poboczne strzałkowe (LCL), więzadło rzepki, więzadło poprzeczne kolana oraz więzadła łąkotkowo-udowe, które stabilizują staw, zapobiegając nadmiernym ruchom i urazom.

Co to jest endoproteza stawu kolanowego?

Operacja endoprotezy stawu kolanowego jest chirurgicznym zabiegiem, polegającym na zastąpieniu uszkodzonego lub chorobowo zmienionego stawu na sztuczny implant. Endoproteza kolana składa się zazwyczaj z trzech części: udowej, piszczelowej i rzepkowej. Endoplastyka kolana często stosowana jest u pacjentów z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową, urazami stawu lub chorobami reumatycznymi. Podczas operacji uszkodzona część stawu zostaje usunięta i zastąpiona protezą. Zabieg ma na celu poprawienie jakości życia pacjenta poprzez przywrócenie funkcji stawu, redukcję dolegliwości bólowych, zwiększenie ruchomości oraz stabilności stawu. Aby to uzyskać, niezwykle istotnym będzie, nie tylko poddanie się zabiegowi, ale także intensywna rehabilitacja pozabiegowa u fizjoterapeuty, w której skład wchodzić będą odpowiednio dobrane ćwiczenia oraz szeroko pojęta terapia manualna.

Wskazania do zabiegu endoprotezy stawu kolanowego

Najczęstszym wskazaniem do zabiegu wymiany stawu kolanowego są:

• zmiany zwyrodnieniowe;
• urazy stawu, w tym między innymi złamania;
• choroby reumatyczne.

Do oceny stawu kolanowego niezbędne będzie również wykonanie badań obrazowych, w tym m.in.: RTG, rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa.

Przeciwwskazania do endoprotezoplastyki stawu kolanowego

Mimo, że jest to skuteczna metoda leczenia, nie każdy pacjent może zostać zakwalifikowany do zabiegu. Przeciwwskazaniami są:

• tocząca się w organizmie infekcja – pacjent musi być w dobrej kondycji ogólnej;
• stan chorego uniemożliwiający późniejszą rekonwalescencję;
• zaburzenia krzepnięcia krwi.

Nieodpowiednia struktura kości lub osłabiony aparat mięśniowy mogą spowodować utrudnienia w zakresie stabilizacji endoprotezy, a co za tym idzie na jej skuteczność i trwałość. Nadmierna otyłość oraz choroby współtowarzyszące, mogą zwiększyć ryzyko powikłań pooperacyjnych oraz obciążenie protezy.

Rodzaje endoprotez kolana

Istnieje kilka rodzajów protez kolana, które różnią się konstrukcją, materiałami itp. Wybór odpowiedniego rodzaju protezy zależy od stanu zdrowia pacjenta, stopnia uszkodzenia stawu kolanowego, poziomu aktywności fizycznej oraz indywidualnych potrzeb i preferencji.

Proteza całkowita

Zastępuje wszystkie trzy komponenty stawu kolanowego, czyli część udową, piszczelową oraz rzepkę. Jest najczęściej stosowaną formą endoprotezy kolana. Przeznaczona jest dla pacjentów z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową stawów lub innymi poważnymi uszkodzeniami, które obejmują cały staw.

Endoproteza kolana jednoprzedziałowa – nazywana też częściową

Zastępuje tylko jeden przedział stawu kolanowego, najczęściej przyśrodkowy lub boczny, pozostawiając nienaruszone pozostałe struktury stawu. Najczęściej stosowana jest u pacjentów z ograniczonym uszkodzeniem stawu, gdzie tylko jeden przedział jest uszkodzony, a reszta stawu jest w dobrym stanie. Często wybierana dla młodszych pacjentów lub osób o mniejszym zaawansowaniu choroby zwyrodnieniowej. Odznacza się mniejszą inwazyjnością, a co za tym idzie krótszym czasem rekonwalescencji.

Endoproteza kolana dwuprzedziałowa

Zastępuje dwa przedziały stawu kolanowego – zwykle boczny i przyśrodkowy, pozostawiając nienaruszony przedział rzepkowo-udowy. Stosowana u pacjentów z uszkodzeniem obejmującym więcej niż jeden przedział, ale u których przedział rzepkowo-udowy jest jeszcze w stosunkowo dobrym stanie. Może być stosowana w przypadku pacjentów z bardziej zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową niż w przypadku protez jednoprzedziałowych, ale nie na tyle, aby wymagać pełnej endoprotezy.

Proteza rotacyjna

Zaprojektowana tak, aby umożliwić pewien zakres rotacji i zachować naturalne więzadła krzyżowe, co pomaga w stabilizacji i naturalnym ruchu. Przeznaczona dla pacjentów, którzy mają zachowane w dobrym stanie więzadła krzyżowe.

Proteza rewizyjna

Specjalnie zaprojektowana do stosowania w operacjach rewizyjnych, czyli przy wymianie lub naprawie wcześniej wszczepionej protezy. Stosowana w przypadku poluzowania, zużycia lub zakażenia wcześniej wszczepionej endoprotezy stawu kolanowego, lub gdy nastąpiła zmiana anatomiczna stawu.

Wyróżniamy również endoprotezy ze względu na materiał użyty w trakcie operacji

Wyróżniamy następujące materiały protez:

Cementowa

Proteza jest mocowana do kości za pomocą specjalnego cementu kostnego.

Bezcementowa

Proteza ma porowatą strukturę, która umożliwia integrację z naturalną kością pacjenta bez użycia cementu.

Postępowanie fizjoterapeutyczne po zabiegu endoprotezy stawu kolanowego

Rehabilitacja po zabiegu endoprotezy kolana jest kluczowa dla przywrócenia pełnej funkcji stawu, w tym zwiększeniu zakresu ruchomości i siły mięśniowej, a także poprawy jakości życia pacjenta. Postępowanie jest dostosowywane indywidualnie w zależności od stanu zdrowia pacjenta, jego wieku i ogólnej sprawności fizycznej. We wczesnym okresie pooperacyjnym, fizjoterapia nastawiona jest na redukcję bólu i obrzęku, a także ćwiczenia przeciwzakrzepowe, izometryczne i oddechowe oraz wczesną mobilizację. Pacjent uczy się poruszać przy pomocy kul lub balkonika.

W późniejszym etapie ćwiczenia dobierane są pod kątem poprawy zakresu ruchomości stawu kolanowego. Terapia dalej nakierowana jest mocno na walkę z obrzękiem oraz poprawę siły mięśniowej. Zgodnie z zaleceniami lekarza dochodzi do stopniowego obciążania operowanej kończyny, a następnie do odstawienia kul i przywrócenia pełnej funkcji stawu, w tym poprawy równowagi, koordynacji. Oprócz tego niezbędna jest terapia manualna nakierowana na wyrównanie dysbalansu mięśniowego wywołanego ingerencją w tkankę.

Endoproteza kolana – podsumowanie

Podsumowując, endoproteza kolana jest skuteczną metodą leczenia pacjentów z zaawansowanymi uszkodzeniami stawu, które prowadzą do chronicznego bólu i ograniczenia funkcji. Zabieg ten, choć inwazyjny, oferuje szansę na znaczną poprawę jakości życia, przywracając mobilność i redukując ból. Kluczowe jest precyzyjne dopasowanie protezy oraz skuteczna rehabilitacja pooperacyjna, które wspierają szybki powrót do codziennych aktywności.

Pozdrawiam,
Fizjoterapeutka
Aleksandra Butlewska